YERYÖN (Yerel Yönetimlerin Güçlendirilmesi Araştırması)

YERYÖN, Yerel Yönetimlerin Güçlendirilmesi Araştırması, YYAEM tarafından 1998-2001 yıllarında gerçekleştirilen geniş kapsamlı bir araştırma çalışmasıdır. Araştırma, Devlet Planlama Teşkilatı Yıllık Yatırım Programlarında yer almış ve genel bütçeden finanse edilmiştir.

Araştırma, 20. yüzyılın sonunda Türkiye yerel yönetim sisteminin çok boyutlu fotoğrafını çekmekte ve geleceğe 21. yüzyıl başında sistemin yapısına ilişkin bir tür belge dizisi bırakmaktadır. Araştırmanın amacı, kısa erimde günlük sorunları çözmek üzere fikir ve öneri geliştirmek değil, sistemin yapısal özellikleri ile sorunlarını ortaya koymak ve 21. yüzyılıngereklerini karşılayacak model üzerine fikir geliştirmek olarak belirlenmiştir.

Dört yıllık uzun çalışma süresinde araştırma, çeşitli başlıklar belirlenerek modüller halinde yürütülmektedir.
 

1. Belediye Personel Modülü

 

1998 yılında çalışılan bu modül, çok sayıda uzmanın yanısıra merkezi yönetimin ilgili kurumları, belediyeler, belediyelerde örgütlü sendikalar ve Türk Tabipler Birliği'nin katkıları ile yürütülmüştür. Belediye başkanlıkları ve belediyelerde örgütlü sendikaların şube başkanlarına dönük anket çalışmaları yapılmış; 3215 belediyeden 1178'i ankete yanıt vererek çalışmaya destek olmuşlardır. Ayaş, Beypazarı, Çankaya belediyeleri ile İzmit Büyükşehir Belediye Başkanlığı'nda yerinde incelemeler yapılmıştır. Uzmanlar ile danışma toplantıları gerçekleştirilmiş, araştırma sırasında bulanık kalan konular bu toplantılarda açıklığa kavuşturulmuştur.

Çalışma sonunda 10 alt rapor ve bir genel rapor üretilmiştir. Alt raporlar ile araştırma sırasında toplanan dokümanlar TODAİE kütüphanesinden ya da YYAEM Dokümantasyon'undan elde edilebilir. Genel rapor, Haziran 1999'da kitap olarak yayımlanarak kamuoyunun değerlendirmesine sunulmuştur. Genel Rapora, bu siteden de erişilebilir.

2. Su Hizmetleri Yönetimi Modülü

 

Su, kimi uzmanlara göre, gelecek yıllarda petrolün yerini alacaktır. Bu, 20 yüzyıl boyunca petrol nasıl ekonomik bunalımların ve ülkeler arasında savaşların simgesi olmuşsa, 21. yüzyılda benzer işlevin su sorunu tarafından yüklenileceği anlamına gelmektedir. Geleceğin bu stratejik varlığı, insan yaşamı için vazgeçilmezliği için birleşince özel bir anlam kazanmaktadır. Öte yandan uluslararası kuruluşlar su yönetiminekonunun önemine koşut bir ağırlık vermekte ve çeşitli ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de sektör üzerine çeşitli yönetim formülleri geliştirmektedirler. Su yönetiminde söz sahibi olan kamu kurumlarından biri belediyelerdir; dolayısıyla yerel yönetimler su sorununun önemli bir parçası durumundadırlar.

Türkiye'de, su işletmeciliği bir kamu hizmet alanıdır. Buna karşın özel sektör kaynak suyu ve şişelemeden sonra belediye su işletmeciliği alanına da ilgi göstermeye başlamıştır. İzmit Yuvacık Barajı imtiyazı ile toptan, Antalya belediye su işletmeciliği abone hizmetleri ile yabancı özel şirketlere devredilmiştir. Su sorunu, yerel yönetimlerin yetkili kılındıkları konulardan biri olarak YERYÖN kapsamında önce genel yapı itibariyel irdelenmiş; daha sonra Antalya örneği ayrıca inceleme konusu yapılmıştır.

Su modülü, 1998 ve 1999 yıllarını kapsayan bir zaman diliminde yürütülmüş, çalışma Kayseri ilinin yedi belediyesinde yerinde incelemeler yapılarak ve çeşitli belediyelerden sağlanan veriler değerlendirilerek gerçekleştirilmiştir. Antalya incelemesi, Akdeniz Üniversitesi öğretim üyeleri tarafından gerçekleştirilmiştir. İlgili kuruluşlar ile doğrudan kurulan temaslar sonunda, kapsamlı bir örnek-olay çalışması yapılmıştır.

Su üzerine araştırma 11 alt rapor ve iki ana rapor ile sonuçlanmıştır. Bu çalışma ile elde edilen dokümanlar da TODAİE kütüphanesi ile YYAEM'den elde edilebilir. Ana raporlar bir Genel Yapı , diğeri Antalya İncelemesi başlıkları ile Aralık 1999'da kitap olarak yayımlanmış bulunmaktadır. Su üzerine ait araştırmalara da Su Yönetimi bölümünden ulaşabilirsiniz.

3. Yerel Temsil Modülü

 

Yerel seçim sistemi ve temsilin yapısı üzerine çalışmalar 1999 yılında başlatılmıştır. Amaç, Cumhuriyet dönemi boyunca yerel seçim sisteminin hukuksal yapısı ve değişimini belirlemek; yerel seçim sonuçlarının analizini yapmak; seçim dönemlerini inceleyerek yerel temsilin özelliklerini ortaya çıkarmak olarak belirlenmiştir.

Öncelikle Cumhuriyet dönemi boyunca yapılan yerel seçimler araştırılmıştır. Seçim dönemlerine ilişkin gazete taramaları yapılmıştır. 1963 genel yerel seçimlerinden 1999 genel yerel seçimlerine kadar toplam sekiz seçim dönemi, zamanın yayın organları ve ilgili basılı çalışmalar incelenerek raporlaştırılmıştır. Bu raporlara Seçim İncelemeleri bölümünden ulaşabilirsiniz.

Yerel seçim sonuçları DİE tarafından yayımlanmakta, ancak bilgisayar ortamında sunulmamaktadır. Bu modül kapsamında DİE yerel seçim kitapları temel alınarak, 1963 yılından bu yana tüm seçim sonuçları bilgisayara yüklenmiştir. Sonuçlar sorgulanmış ve bu çalışma da kamuoyunun yararlanmasına bu siteden açılmıştır. Seçim Sonuç İzleme

Belediyelere, 18 Nisan 1999 seçimleri sonunda görevlendirilen başkan ve meclis üyelerine ilişkin bilgileri almayı amaçlayan bir soru kağıdı gönderilmiş, 3215 belediyeden 2434'ü yanıt vererek çalışmaya önemli bir katkıda bulunmuşlardır. Bu anket ile elde edilen veriler genel rapor için kullanılmış, ayrıca belediye kimlik bilgileri ni sunan bölümde kamuoyunun yararlanmasına da açılmıştır.

Yerel Temsil genel raporu, yayıma hazırlanmış bulunmaktadır.

 

4. Çöp Hizmetleri Modülü

 

Çöp hizmetleri yada bir endüstriyi anlatan katı atık yönetimi sektörü, 1999 ve 2000 yıllarına bölünen çalışma başlıklarından biri olmuştur. Bu modül, belediye proje stoku incelenerek ve Mersin ili belediyeleri örneğinde çalışılarak yürütülmüş, belediyelere soru kağıdı gönderilmiştir. 3215 belediyeden 1145'inin yanıt verdiği soru kağıdı uygulaması, oldukça zengin veriler elde edilmesini sağlamıştır. Modülün genel raporu TODAİE - YYAEM yayını olarak yayımlanmış bulunmaktadır. Kitap ,TODAİE yayın satış biriminden elde edilebilir.

 

5. Mali Yapı Modülü

 

Mali yapı, belediye ve il özel idareleri temel alınarak çalışılmıştır. Hukuksal yapı araştırılmış, uluslararası kuruluşların yerel maliye sistemi üzerine geliştirdikleri modeller araştırılarak değerlendirilmiş, yine tüm belediyelere gönderilen soru kağıdına 1329 belediyeden yanıt alınmıştır. 1996 yılına ait 2500 belediyenin kesin hesap gelir ve giderleri üzerinde çalışmalar yürütülmüş, 1998 yılına ait 280 belediyenin kesin hesapları tüm kalemler itibariyle bilgisayara yüklenerek, çeşitli büyüklükteki belediyelerin gelir ve gider karakteristikleri üzerine çalışılmıştır.

Bu verilerin bir kısmı, yine bu site üzerinden kullanıma açılmaktadır. Mali yapı, yazımı süren genel rapor ile sonuçlandırılacaktır.

 

6. İmar Hizmetleri Modülü

 

Kentsel toprak rantı, yerel yönetimlerin canlılıklarını kazandıkları başlıca yönetim alanlarından biridir. YERYÖN çerçevesinde imar hizmetleri planlamadan uygulamaya uzanan aşamaları itibariyle incelenmekte, verilerin toplanmasında soru kağıdı ve yerinde incelemelerden yararlanılmaktadır. Alt rapor ve anket değerlendirmeleri tamamlanmış olan bu modülün genel rapor yazımı sürmektedir.

 

7. Zabıta Hizmetleri Modülü

 

Bir dönem emniyet kuvvetleri içinde bir kol olan zabıta, günümüzde belediyelerin bünyesinde kentsel yaşamın denetimini yapmakla yükümlü birim olarak iş görmektedir. Tarihsel varlığını "emniyet kuvveti" olmaktan alan bu hizmet grubu, küçük işyerlerinden ibaret kasaba dünyasının yerini alan süpermarket boyutunda işyerleri ile karşı karşıyadır. Öte yandan hiçbir müdahaleye tahammülü olmayan serbest pazar ekonomisi mit'i ile yükselen tüketici hakları bilinci, zabıta hizmetlerinin içine düştüğü başka bir makas oluşturmuştur. Günümüzde zabıtaya silah verilmesi ile zabıtanınalt uzmanlık kollarına ayrılması önerileri karşı karşıya gelmekte, ancak bu hizmet drubunun işlevsel tanımı yapılamamktadır. YERYÖN çerçevesinde 21. yüzyıl kentlerinin denetimi sorununun, zabıta hizmetleri çerçevesinde incelenebileceği görülmüş ve modül açılmıştır.

Bu konu, tarihsel inceleme ve hukuksal irdelemeye ek olarak Bilecik belediyelerinde yerinde inceleme ve anket uygulaması ile araştırılmıştır. Tüm araştırma kapsamında uygulanan soru kağıtları arasında en düşük yanıt alma oranı bu çalışmada ortaya çıkmıştır. Diğer veriler ile birlikte bu durumun kendisi, zabıta -kentsel yaşamın denetimi konusunda genel bir amaç boşluğu içine düşüldüğüne kanıt olarak değerlendirilmektedir.

Modülün çalışmaları tamamalanmıştır. Genel rapor yazımı sürmektedir.

 

8. Eğitim ve Sağlıkta Yerelleşme Sorunu Modülü

 

Ön çalışmaları 2000 yılında gerçekleştirilmiş olan bu modül, 2001 yılının konusudur. Son yıllarda hazırlanan yerel yönetimler yasa tasarılarında bu iki hizmetin yerel yönetimlere devri gündeme getirilmiştir. Uluslararası alanda bu yönde düzenlemeler destek görmekte, ancak çeşitli ülkelerdeki uygulamaların sonuçları çok umut verici görünmemektedir. Bu modül ile, Türkiye'de eğitim ve sağlık hizmetlerinin yerelleştirilmesi sorunu açıklığa kavuşturulacaktır.

 

9. İtfaiye ve Acil Durum Hizmetleri

İtfaiye ve acil durum hizmetleri, YERYÖN kapsamında 2001 yılının konusudur. Bu hizmet alanı özellikle Marmara Depremi ile birlikte önem kazanmış konulardan biridir. Bu hizmet grubunda önemli boyutlardan biri ölçek sorunudur. Modül çerçevesinde hizmetin örgütlenme ve personel yapısının profili çıkarılacak, hizmet için en uygun ölçek üzerinde durulacak, nasıl bir örgütsel yapıya gerek olduğu üzerinde durulacaktır.

10.Yerel Yönetim Modeli Geliştirme Modülü

Model geliştirme, YERYÖN çalışmasının son amacıdır. Yukarıdaki tüm modüller, kendi başlıkları içinde birer amaç olarak incelemeye alınmış; ancak tüm modüllerde yerel yönetim modeli geliştirmeye doğru çıktılar elde edilmesine çalışılmıştır.

Elde edilen birikim üzerine 2000 yılında model geliştirme çalışmasının ön hazırlıkları yapılmıştır. Bu çerçevede Eskişehir, Bilecik ve Sivas illerinin valilik, kaymakamlık ve belediyeleri ziyaret edilerek yerinde çalışma yapılmıştır. Bu illerin yönetsel profilleri geliştirilmiş ve il raporları hazırlanmıştır.

Türkiye geneli il ve ilçe sınıflandırması yapılmıştır. 2001 yılında tipik iller seçilerek incelemeler sürdürülecek ve ülke geneli için bir yerel yönetim kademelenmesi ve yapılanması modeli geliştirilecektir.